سیری در گنجینه فرش های وقفی حاج حسین آقا ملک
فقط سفر: خراسان رضوی فرش میان خانواده های ایرانی به عنوان هنر و یک صنعت جایگاه ویژه ای دارد و می توان هنر فرش بافی را اوج خلاقیت و هنر در اقوام یک سرزمین دانست. نقوش فرش ایرانی و مفاهیمی که در طرح های بافته آن پنهان شده، همچون مباحث تخصصی است که پرداختن به آن جالب توجه است.
در این میان موزه های کشور با گردآوری فرش های نفیس دوره های مختلف تاریخی از گوشه و کنار کشور، حافظ قسمتی از تمدن و تاریخ ایران اسلامی هستند. موزه ملی ملک اولین موزه وقفی خصوصی کشور از نمونه های این موزه هاست.
موزه ملی ملک بزرگترین موقوفه فرهنگی آستان قدس رضوی در تهران بواسطه بنیان گذار و واقف آن هم اکنون میزبان بیش از ۱۰۰ تخته فرش شامل قالی، قالیچه، گلیم، جاجیم و همین طور تابلوفرش است. همانطور که گفته شد بیشتر این فرش ها متعلق به مجموعه وقفی حاج حسین ملک و بخش از آن نیز اهدایی حسنعلی سودآور، نوه حاج حسین ملک، است.
قدمت تاریخی فرش های این موزه به دوره های قاجار تا معاصر بازمی گردد که علاوه بر طرح و رنگ از نظر جنس نیز تنوع دارد و در بافت آن از پشم و پنبه استفاده شده است. این فرش ها هم اکنون در ۲ تالار «هنر و زندگی» و «نمایشگاه دائمی حاج حسین آقا ملک» در معرض دید عموم قرار گرفته است.
نفیس ترین فرش های گنجینه ملک متعلق به مجموعه فرش های وقفی حاج حسین آقا ملک است که میان آن هشت تخته فرش متعلق به دوره قاجار به چشم می خورد. این آثار شامل «قالیچه جانمازی کف ساده سنندج»، «قالیچه گلابتون کاشان»، «قالیچه لچک ترنج کاشان(نورالله اسماعیل زاده)»، «قالی افشان شاه عباسی مشهد»، «قالی صوف باف کاشان»، «قالی سالارخانی ترکمن»، «قالی لچک ترنج مشهد» و «قالی لچک ترنج کاشان» است.
قالیچه جانمازی بافت سنه یا سنندج قدیمی ترین دست بافت مجموعه فرش موزه ملی ملک به شمار می آید که روزگاری سجاده مرحوم حاج حسین آقا ملک بوده است و الان در نمایشگاه دائمی حاج حسین آقا ملک در کنار سایر وسایل شخصی وی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد. این قالیچه تمام ابریشم با طرح کف ساده لچک دار در ۳۲ رج فارسی بافت یا نامتقارن و زمینه کرم رنگ در سال ۱۲۲۷ شمسی بافته شده و دارای حاشیه پهن قهوه ای رنگ با طرح سماوری یا لاک پشتی است.
همچنین قالیچه برجسته بافت گلابتون کاشان از دیگر نمونه های فرش های نفیس این موزه است که در تالار هنر و زندگی موزه چشم نوازی می کند. این قالیچه نقره بافت با طرح محرابی درختی، از جنس ابریشم، نقره و پنبه با ۶۰ گره فارسی بافت(نامتقارن) در حوزه خردلی رنگ در سال ۱۲۷۷ شمسی بافته شده است. قالیچه لچک ترنج کاشان نیز از دیگر فرش های وقفی این تالار است. این قالیچه تمام ابریشم توسط نورالله اسماعیل زاده، از قالی بافان دوره قاجار، با ۶۳ گره فارسی یا نامتقارن، طرح لچک و ترنج و ۲ سر ترنج و زمینه لاکی(قرمز) در سال ۱۲۷۷ شمسی بافته شده است. گل های شاه عباسی در حاشیه پهن سرمه ای رنگ این قالیچه و کتیبه ای در حاشیه فوقانی آن قابل رؤیت است.
قالی لچک ترنج مشهد معروف به «قالی عمواوغلی» نیز به عنوان بزرگترین فرش موزه ملی ملک مورد توجه بازدیدکنندگان تالار هنر و زندگی این موزه قرار دارد. این قالی در ابعاد ۵۸۸ در ۱۰۶۹ سانتیمتر به سفارش حاج حسین آقا ملک در کارگاه عمواوغلی در سال ۱۳۱۷ شمسی بافته و از آن برای مفروش کردن یکی از سالن های پذیرایی خانه ملک استفاده شده است. جالب است بدانید که برادران عمواوغلی از نام داران و پیشکسوتان قالی مشهد بودند که از شاخصه های کار آنها، ریزبافت بودن با بیشترین تعداد گره در رج شمارهای بالاست. استفاده از رنگ های گیاهی و سنتی که قابل قیاس با هیچ فرشی در زمان خود نبود و نیز تناسب بی نظیر طرح ها و رنگ ها، این قالی ها را در زمره یک اثر هنری درخور تحسین قرار می دهد. همین طور وزن کم و لطافت بیش از حد، از نکات قابل اشاره در بافته های کارگاه برادران عمواوغلی است.
قالی تهران با طرح «شکارگاه یا گرفت وگیر»، یکی دیگر از آثار نفیس این تالار است. این قالی با بهره بردن از اسطوره های هندی و الیاف نخ، پشم و چله ابریشم توسط دلرهایی؛ هنرمند قالیباف تهرانی در ابعاد ۱۹۶ در ۲۹۸ سانتیمتر در سال ۱۳۴۲ شمسی در پایتخت بافته و توسط حاح حسین آقا ملک بر این مجموعه وقف شده است. این قالی دارای حاشیه ای زیبا با تصویرگری نقش سر انواع گوناگونی از حیوانات است.
همچنین قالی لچک ترنج نائین از دیگر فرش های نفیس موزه ملی ملک است که به عنوان ریزبافت ترین اثر دست بافت موزه در گنجینه نگهداری می شود. این قالی ۶ لایه که از جنس نخ، پشم و گل ابریشم در سال ۱۳۳۷ شمسی بافته شده، دارای ۶۲ گره فارسی بافت با طرح لچک ترنج افشان حیوان دار در حوزه سرمه ای رنگ است.
همانطور که گفته شد علاوه بر حاج حسن آقا ملک، حسینعلی سودآور، نوه حاج حسین و ناظر استصوابی موقوفات ملک مجموعه ای با بیش از ۱۰۰ اثر شامل گلیم، جاجیم، سفره خمیر و خورجین را به این موزه تقدیم کرده است. تنوع گلیم های این مجموعه از نظر نقش، رنگ و مکان بافت مورد توجه قرار دارد. منتخبی از این گلیم ها که با الیافی از جنس پشم و نخ پنبه به روش های سوزنی، لول بافت و سوزنی، لول ۲ رو، یک رو سوزنی در خراسان، فارس و کردستان بافته شده بود، در قالب نمایشگاه «نقش بافته ها» در تیر ماه ۱۳۹۸ در موزه ملی ملک در معرض دید عموم قرار گرفت.
از دیگر فرش های اهدایی این موزه می توان به قالی طرح گنبدی تبریز و قالیچه لچک ترنج هندسی قشقایی، اهدایی بانو ایران دست غیب بهشتی و تابلو فرش با موضوع دراویش، اهدایی بانو نسرین دست غیب بهشتی اشاره نمود که در گنجینه نگهداری می شود.
منبع: فقط سفر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب