گزارش فقط سفر؛
نبرد برای بقا تلاش ها برای احیای دریاچه ارومیه به کجا می رسد؟
فقط سفر: دریاچه ارومیه، در آستانه خشک شدن قرار دارد، با اجرای طرح های احیا مانند انتقال آب و بهینه سازی مصرف، تلاش ها برای نجات آن شروع شده ؛ اما بحران همچنان باقی است.
خبرگزاری مهر، گروه استان ها؛ دریاچه ارومیه، بزرگ ترین دریاچه نمکی خاورمیانه و یکی از دریاچه های مهم و باارزش جهان، به عنوان نگینی درخشان در شمال غرب ایران شناخته می شود. این دریاچه که از قدیم الایام به عنوان یکی از جاذبه های طبیعی و گردشگری منطقه به حساب می آمد، به سبب خاصیت های منحصربه فرد زیست محیطی خود، همیشه مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران محیط زیست بوده است. با این وجود، دریاچه ارومیه در سالهای اخیر با کاهش قابل توجه حجم آب و مشکلات زیست محیطی بزرگی روبه رو شده که زنگ خطر جدی برای آینده این اکوسیستم باارزش را به صدا درآورده است. اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، ممکنست این دریاچه بطور کامل خشک شود و تبعات زیست محیطی و اجتماعی جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد.
دریاچه ارومیه با داشتن شوری آب بالا و زیستگاه گونه های خاص، خصوصاً آرتمیا که تنها موجود زنده در این دریاچه است، نقش برجسته ی در تعادل زیست محیطی منطقه ایفا می کند. علاوه بر آن، تالاب ها و سواحل اطراف دریاچه، زیستگاه خیلی از گونه های پرندگان مهاجر همچون فلامینگوها و اردک ها هستند که در راه مهاجرت های فصلی خود به این منطقه می آیند. این پرندگان بطور مستقیم وابسته به منابع غذایی و شرایط زیست محیطی دریاچه هستند و خشک شدن دریاچه به مفهوم نابودی این زیستگاه ها و به خطر افتادن چرخه حیات خیلی از اینگونه ها خواهد بود.
عوامل مختلفی در بروز بحران خشکی دریاچه ارومیه نقش داشته اند. تغییرات اقلیمی و کاهش بارش های فصلی به عنوان یکی از اصلی ترین دلیلهای مطرح شده اند. در سالهای اخیر، الگوهای بارش در منطقه تغییر کرده و خشکسالی های متوالی به کاهش سطح آب های زیرزمینی و جریان رودخانه ها منجر گردیده است. با کاهش بارش و تغییرات اقلیمی، دمای منطقه نیز بالا رفته و این مسئله موجب تبخیر سریع تر آب های سطحی شده است. در این بین، افزایش بهره برداری از منابع آب در بخش کشاورزی نیز فشار زیادی به منابع آبی وارد کرده است. استفاده گسترده از منابع آبی رودخانه ها برای آبیاری مزارع و باغ ها در اطراف دریاچه، حجم آب ورودی به دریاچه را به میزان قابل توجهی کاهش داده و به مرور زمان، سطح آب دریاچه بطور شایان توجهی افت کرده است.
از طرفی، ساخت سدهای گوناگون بر روی رودخانه های منتهی به دریاچه نیز تأثیر شایان توجهی بر کاهش سطح آب آن داشته است. این سدها که برای تامین آب مورد نیاز کشاورزی و صنعتی در منطقه تولید شده اند، از جریان طبیعی آب به سوی دریاچه جلوگیری می کنند. عدم مدیریت صحیح منابع آبی و سیاست های ناصحیح در استفاده از این منابع سبب شده تا دریاچه ارومیه از منابع اصلی آب خود محروم شود. این مسئله، در کنار مصرف بی رویه آب های زیرزمینی، به کاهش منابع آبی دریاچه منتج شده و تعادل اکوسیستم آنرا به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
تبعات ناشی از خشکی دریاچه ارومیه تنها به مسائل زیست محیطی محدود نمی گردد، بلکه تأثیرات اجتماعی و اقتصادی زیادی را نیز به دنبال داشته است. یکی از اشکالات بزرگ ایجاد شده، طوفان های نمکی است که از بستر خشک شده دریاچه برخاسته و به مناطق اطراف پخش می شود. این طوفان ها موجب افزایش سطح نمک در خاک و هوا شده و تهدیدی جدی برای سلامت انسان ها و محیط زیست به شمار می آیند. این طوفان ها، زمینهای کشاورزی را غیرقابل بهره برده و کیفیت هوا را به شدت پایین آورده اند. خیلی از ساکنان محلی نیز به سبب آلودگی های ناشی از این طوفان ها و کاهش منابع آبی مجبور به ترک خانه های خود و مهاجرت به مناطق دیگر شده اند.
دولت در سالهای اخیر با همکاری سازمان های بین المللی و نهادهای مختلف داخلی اقداماتی را برای احیای دریاچه ارومیه آغاز نموده است. یکی از این اقدامات، پروژه های انتقال آب از منابع دیگر به دریاچه است. این پروژه ها با هدف جبران کمبود آب و تامین آب مورد نیاز دریاچه طراحی شده اند. علاوه بر آن، طرح های کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی نیز در دستور کار قرار گرفته است. تعدادی از این طرح ها شامل اجرای آبیاری های نوین و کاهش سطح زیر کشت محصولات پرآب بر در اطراف دریاچه است. با این وجود، اجرای این طرح ها با چالش های زیادی روبروست و نیازمند یک مدیریت قوی و هماهنگ است.
عزم ملی برای نجات دریاچه
بهرام سرمست، استاندار آذربایجان شرقی در گفت و گو با خبرنگاران مشکلات مربوط به خشک شدن دریاچه ارومیه را بسیار وسیع و فراتر از اختیارات استانی دانست و اظهار داشت: نجات این دریاچه از شرایط بحرانی نیازمند عزم ملی است.
وی اضافه کرد: دریاچه ارومیه حالا با بحران و چالش اساسی روبروست و باید با بهره گیری از ظرفیت تشکل های صنفی، سازمان های مردم نهاد و فعالان زیست محیطی، مردم و کشاورزان برای حل این بحران بکوشیم.
به گفته وی مشکل دریاچه ارومیه از با اهمیت ترین مسائل ملی روز ایران است که برای رفع آن نیاز به یک عزم ملی داریم.
وی پیشنهاد کرد: برای تسریع و پیشبرد اهداف احیای دریاچه ارومیه، معاون اول رییس جمهور، رییس ستاد ملی دریاچه ارومیه، رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، رییس ستاد احیا و یکی از شخصیت های کشوری و متخصص در موضوع دبیر ستاد باشد.
استاندار آذربایجان شرقی افزود: همین طور کنسرسیومی از دانشگاه های مادر استانهای آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان در معاونت علمی و فناوری رییس جمهور برای احیای دریاچه ارومیه تشکیل گردد.
وی همین طور پیشنهاد نمود استانداران استانهای آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان به عنوان حوضه آبریز دریاچه، نمایندگان ستاد در استانها باشند.
سرمست تصریح کرد: ستاد احیای دریاچه ارومیه در سه سال قبل در حد نهادی استانی تقلیل یافته بود، اما دولت چهاردهم با از سرگیری جلسات احیای دریاچه ارومیه در سطح ملی نشان داد که عزم جدی برای توجه به این امر حیاتی دارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز اظهار داشت: تعریف حق آبه های جدید در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اشتباه است و باید جلوی آن گرفته شود.
شهنام اشتری بر لزوم تکمیل طرح های احیای دریاچه و تحقق حقابه زیست محیطی این دریاچه تاکید و اظهار داشت: هر گونه تعیین و پیش بینی حق آبه های جدید در این حوضه آثار بسیار منفی و خطرناک زیست محیطی دارد و مانع از تحقق برنامه های احیا می شود.
وی با اعلان اینکه سازمان حفاظت محیط زیست کشور و آذربایجان شرقی برای اهداف و وظایف قانونی خود ضمن پیگیری حقابه زیست محیطی دریاچه، اقدامات مهمی برای مدیریت نتایج منفی بحران این دریاچه انجام داده است، اضافه کرد: طرح قرق و حفاظت فیزیکی سواحل مستعد فرسایش و تولید گرد و غبار همچون این طرح هاست که با جدیت دنبال می شود.
اشتری افزود: حفاظت فیزیکی سواحل دریاچه ارومیه در سالهای اخیر بصورت مستمر انجام شده که برمبنای بررسی و مطالعات انجام شده نتایج بسیار موفقی در تثبیت کانون های تولید گرد و غبار و استقرار پوشش گیاهی داشته است.
وی تصریح کرد: تا حالا اقدامات نرم افزاری و سخت افزاری خوبی برای بهبود وضعیت دریاچه ارومیه انجام شده است، اما این اقدامات کافی نیست و باید پروژه های علاج بخشی وضعیت دریاچه تکمیل و بصورت مستمر و کامل ادامه داشته باشد.
اشتری به لزوم پایدارسازی مصارف آب در بخش. های پر مصرف همچون بخش کشاورزی اشاره و افزود: توجه به اصلاح الگوی کاشت محصولات کشاورزی باتوجه به ظرفیت منابع آبی موجود حوضه، جلوگیری از تعریف حقابه های جدید و ارتقای راندمان مصرف آب از موضوعات بسیار مهم و تأثیرگذار در رابطه با مدیریت مصارف آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه است.
وی همیاری و مشارکت تمامی دست اندرکاران در حل مشکل دریاچه ارومیه را مورد تاکید قرار داد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی اضافه کرد: دانشگاه ها، اساتید و دانشجویان می توانند نقش بسیار مهمی در ارتقا آگاهی های عمومی نسبت به مسائل دریاچه و علاج بخشی آن داشته باشند.
آیا امیدی به بقای دریاچه ارومیه وجود دارد؟
بهروز ساری صراف، استاد دانشگاه تبریز نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار داشت: وقتی مدیر کارگروه دریاچه ارومیه، استاندار آذربایجان غربی، می گوید روزانه ۳۰ میلیون مترمکعب تبخیر داشتیم و اگر آنرا ۲۰ میلیون مترمکعب در نظر بگیریم، در یک ماه به ۶۰۰ میلیون مترمکعب و در سه ماه ۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون مترمکعب می رسد که در مقابل این رقم تبخیر دریاچه، ورودی ۸۰ میلیون مترمکعب آب تصفیه شده به دریاچه چیزی نیست
البته نباید زحمات مسئولین را نادیده بگیریم، اما هدف دادن کارنامه نیست، هدف نجات دریاچه است.
وی افزود: در سازمان آب داده های روزانه مربوط به دریاچه دیگر نمی بینیم، اما دبیرخانه کارگروه دریاچه ارومیه در تاریخ ۲۲ مهر ۱۴۰۳، تراز آبی دریاچه را ۱۲۷۰.۱۰ متر اعلام نمود درحالیکه میانگین تراز دریاچه ۱۲۷۴ متر باید باشد.
وی اضافه کرد: تاکید بر این که وضعیت نسبت به سال قبل خوب نیست، مناسب نمی باشد چونکه وضعیت دریاچه مناسب نمی باشد اما شاید مسئولین قصد دارند مردم را امیدوار نگهدارند، اما ای کاش متناسب با آن برنامه هایی را گزارش دهند.
صراف با اعلان اینکه با این مقدار تبخیر هر نوع برنامه ای به شکست می انجامد، اظهار داشت: سطح تبخیر بسیار بالاست، ورودی عمدتا بوسیله باران است، آب زیرزمینی نداریم و آب های سطحی هم بوسیله کشاورزان به زمین ها هدایت می شوند که در این مورد باید نظارتی شود.
وی افزود: دریاچه حالا یکی از حالات بحرانی خودرا سپری می کند چونکه هنوز به تراز میانگین نرسیده است و در این شرایط احیایی متصور نیست.
وی اشاره کرد: تراز دریاچه وضعیت را به خوبی نمایان می کند، هرچه تصفیه خانه ها کار کنند در بهترین حالت ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب هدایت خواهند کرد که ورودی و خروجی ناتراز است بدین سبب با این میزان ورودی رودخانه ها و آب های تصفیه شده و خروجی وضعیت بهتر نشده است اما با عنایت به استقرار کابینه جدید و همه مسئولین این امید را مردم می دهند نمی توان امیدها را کمرنگ کرد، اما دریاچه وضعیت خوبی ندارد ولی با امید زنده ایم.
مدیریت بحران یا بحران مدیریت؟
این استاد دانشگاه تبریز اظهار داشت: دریاچه ارومیه یک موضوع ملی است و باید اعتبارات آن هم ملی باشد و در برنامه هفتم توسعه کشور نام دریاچه و توجه به اعتبارات آن و در برنامه های بالادستی دیده شود، اما محیط زیست ضعیف ترین سازمان از نظر بودجه بندی است و هویت دریاچه و بودجه آن در برنامه ها آنگونه که باید و شاید دیده نشده است.
وی تصریح کرد: مردم و مسئولین علاقه مندند که دریاچه نجات یابد، اما در هر موضوعی فقط علاقه امیدبخش نیست و به سرمایه نیاز دارد، در برنامه هفتم توسعه هم نام دریاچه باید دیده شود و اولویت به دریاچه داده شود.
وی اشاره کرد: آب دریاچه محصول بارندگی ها نیست، مربوط به اتفاقات زیرزمینی است؛ از ۳۰ میلیارد مترمکعب آب، یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب باقی مانده که امیدبخش نیست و با عنایت به افزایش دما نیز نمی توان به بارش ها امیدوار بود؛ باید به برنامه های دولت و کاهش مصرف امیدوار بود.
صراف اظهار داشت: با بارندگی کم، تبخیر زیاد، مصرف زیاد و ورودی کم نمی توان امیدوار بود؛ مدیران کشاورزی همچنان افزایش تولید محصول در این منطقه را خوب می دانند که با این شرایط باید تاریخی از دریاچه خداحافظی کرد.
دریاچه ارومیه، که روزگاری نمادی از زیبایی و حیات در شمال غرب ایران بود، امروز با بحرانی بی سابقه دست وپنجه نرم می کند. تلاش ها برای احیای این دریاچه همچنان ادامه دارد، اما چالش ها و موانع بسیاری همچون تغییرات اقلیمی، سوء مدیریت منابع آبی و بحران های زیست محیطی همچنان مسیر بازگشت آنرا دشوار کرده است. در صورتیکه اقدامات مختلفی از طرف دولت و سازمان های محیط زیستی شروع شده، این پرسش همچنان باقی است: آیا این تلاش ها برای نجات دریاچه ارومیه کافی خواهد بود؟
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب